نسیب‌جان امانی

اندیشه‌های یک تاجیک تاجیکستان پرامون جشنوارۀ موسیقی افغانستان

باز نشر از نشریه  "هفته تاجیکستان"

یادداشت تاجیکم: مطلب زیر که به قلم یک تاجیک تاجیکستانی  تعلق دارد، پس از برگزینش 12 بهترین در جشنوارۀ "ستارۀ آفغان" نوشته  و در نشریۀ "هفته" ی تاجیکستان به چاپ رسیده بود. هرچند از بین کمی وقت هم گزشت، ولی در مجموع در جشنواره دیگرگونی جدیی به چشم نرسیده است و آن نکته های که مولف بیان

کرده بود حالا هم درست باقی می مانند. نگتۀ جالب در مطلب این است که جشنوارۀ "ستارۀ افغان" بیرون از کشور ما هم بیننده گان زیاد پیدا کرده است و به ویژه آن در تاجیکستان محبوبیت خواصی کسب کرده است و از سوی دیگر هر رویدادی که در کشور ما روخ می دهد، به گونۀ در دیگر کشورها به ویژه در کشورهای همزبان امان ، که با ما همتبارو همفرهنگ و همتآریخ هم  هستند،  نیز بازتاب خویش را پیدا می کد. این نگاشته یک تاجیک تاجیکستانی در بارۀ رویداد فرهنگی در افغانستان و به ویژه نقش تاجیکان در این رویداد بیانگر این است، که ما تاجیکان در هر جای باشیم، با همیم و از درد همدیگر رنج می کشیم و از کامیابی همدیگر شاد می گردیم و این برخرد همملتی فرمودۀ زیبا و بس درست بزرگا امان را به یاد می آرد: " گر به ظاهر از تو دورم، دور فهمیدن خطاست،| آب اگر صدپاره گردد، باز با هم آشناست"  .  

 .«با لهجۀ ایرانی نخان..."…»

سال نوهم است ,که در كشور همزبان و  هم‌فرهنگ و همتآرخ و  همسایۀ ما افغانستان جشنوارۀ آوازخوان‌ها با نام «ستارۀ افغان »برگزار میگردد .این جشنواره هر بار صاحب‌استعداد‌های نو را در پهنای موسیقی کشور پدید می‌آورد ,که برخی از آنان حالا در صحنۀ بزرگ آوازخوانی هم با صدای گیرا و  شیوا و شیرین خود به کامیابی‌های نظررس دست یافتند .ولی جشنوارۀ امساله با یک ویژگی خود از پیشینیان فرق دارد : این بار از خود آغاز جشنواره ,که مرحله گزنش 160 بهترین در شهر و  ولایت‌ها بود ,یکباره ظهور دو آوازخوان تاجیک این کشور آرش بارز و داوود پژمان هم داوران و هم بینندگان تیلیوزیون «طلوع» -   را به وجد آورد .

صدای فارم و  شیرین ,دانش خوب موسیقی ,محارت والای آوازخوانی و انتخاب درست ترانه یکباره آنان را نخست در صدر مرحلۀ ولایتی و پسان پیشگام مرحله‌های بعدی 160 بهترین از همه ولایات و  شهر کشور گرداند .ولی در آغاز قریب بود آرش را برای آوازخوانی مانند به خوانش برادران ایرانی سدّ راهش شوند .چون او پس از معرفی خویش به خواندن ترانه «از اسم رسم و  خا نه… »سر کرد و  دو  - سه بیت آن را خواند , یکباره د‌اور طاهر شباب با اشارۀ بالا کردن دست او را از خواندن بازداشت و کمی آشفته گفت :  - - تو  با لهجۀ ایرانی میخوانی…باید با سبك …" ولی همین دم یکی از داوران گفت ,که آخر او از هرات است… اشاره د‌اور بر این بود ,که گویش تاجیکان هرات باستان مانند گویش برادران و  خواهران ایرانیست و نباید به گونۀ آوازخوانی عارش چنین نکته گرفت… ولی همانا طاهر شباب «نصیحت»   خود را ادامه داد :  - - لهجه هرات مانند است به ایرانی ,ولی… تو باید از چتر ایرانی بیرون شوی..."…

آرش به این نصیحت‌گر با نزاكت خاص فهماند ,که در افغانستان نمی‌توان كتاب موسیقی و نواته را پیدا نمود و او از کتاب‌های موسیقی چاپ ایران تمرین كرده است… چون د‌اور دید ,که داوران د‌یگر او را جانب داری نکردند و زود هنر آوازخوانی آرش را پذیرفتند ,او مجبور شد ,که کمی لحن گفتارش را د‌یگر سازد و از آرش دعوت کند ,که ترانه را بار د‌گر بخواند و این بار گتار را آرش نی ,خود وی بنوازد… شگفت‌آور این بود ,که آرش را برای به گونه ایرانی خواندنش شخصی ایراد گرفت , که خود همراه گروه هنری چهارنفره ترانه «زبان فارسی» -   را خوانده بود و این ترانه ,که به قلم شاعر مشهور و جوانمرگ افغانستانی قهار آسی تعلق دارد ,حالا پسندیدۀ مردم فارسی‌زبان است...

گزینش آرش

به گونۀ استثنا

داوران در مرحلۀ انتخاب 24 بهترین از بین 160 نفر نیز بیش‌تر از همه به استعداد فوقلعادۀ این دو آوازخوان اشاره کردند و حتی بیماری آرش بارز باعث گردید ,که به این مرحله، 24 بهترین نی ,بلکه 25 بهترین راه یابند .زیرا آن روز به گفتۀ آرش ,او از هرات راه درازی را تی کرده به کابل می‌رسد و در راه بیمار می‌شود .نخست به علت بیماری او ترک آزمون کردنی می‌شود ,ولی پس از دوا کردن، پزشک به او اجازه می‌دهد ,که در آزمون شرکت کند .چون شامگاهی به ازمونگاه می‌رسد ,می‌بیند ,که آن به پایان رسیده‌است و داوران 24 بهترین را انتخاب کرده‌اند. آرش ناامید به خانه برگشتنی می‌شود ,که مصطفی گویندۀ برنامه تلیوزیونی «ستارۀ افغان » به داوران از آمدن آرش خبر می‌دهد و آنان ,با نظرداشت وضع به میان آمده ,به گونۀ استثنا ,به این آوازخوان اجازه می‌دهند ,که هنر خویش را نشان دهد .چون آوازخوان جوان هراتی ترانۀ «تنهایی…»- را میخواند ,همه بار د‌گر آواز و  هنر ترانه خوانی او را میپسندند و استاد رامش‌گر ,یک تن از داوران می‌گوید ,که این بار به گونۀ استثنا شمار بهترین‌ها نه 24 ,بلکه 25 نفر می‌شود.

در مرحلۀ پسین آازمون برگزینش 12 بهترین از شمار 25 نفر، داوران نخستین شده آرش را همانا پس از هنرنمایی شادباش گفته ,اعلان می‌کنند ,که او نخستین شده به دور د‌گر ازمون راه پیدا کرد .داوود پژمان ,که روش خاص آوازخوانی مردمی را داراست و  از تاجیکان بدخشان نمایندگی می‌کند ,نیز در این دور غزلی از مولانارا  خوانده ,با کسب رای همه داوران به صف 12 بهترین راه یافت .لازم به یادآوری است ,که به گروه 12 بهترین آوازخوان‌های خوش استعداد از اقوام گوناگون کشور ,مانند پشتون,هزاره و ازبک نیز راه یافتند ,ولی بیش‌تر از نصف شرکت‌کنندگان مرحلۀ نهای‌ نمایندگان ملت تاجیک ,از کابل ,هرات ,بدخشان فراح و د‌گر محل‌های گوناگون کشور بودند .

اكنون رای تماشاگران

هل‌کننده است

وژگی «ستاره افغان »در این است ,که تا مرحلۀ 12 بیهترن,گزینش همه در دست چهار د‌آور ,مسیقار و  آهنگساز و آوازخوان‌های شناخته افغانستان است .این بار داوران را چنین چهره‌های سرشناس هنر ,مانند طاهر شباب ,خانم شهلا زلاند ,قاسم رامش‌گر و احمد فتح علی خان نمایندگی می‌کنند .ولی از آغاز هنرنمای 12 بهترین سرنوشت نامزد‌های اآزمون به دست خود بینندگان تلویز یو ن «طلوع »می‌گذرد و آنان هر هفته با رایدهی از تلفون‌های خویش بهترین‌ها را معین خواهند کرد .آن اوازخوانی ,که رای کم‌ترین می‌گیرد ,از ادامه سبقت محروم می‌گردد و نهایت در استانۀ جشن سال نو—نوروز عالم افروز پیروز جشنواره و ستارۀ نو کشور معین خواهد گردید.

در همه ازمون‌های پیشین همیشه آوازخوان‌های جوان تاجیک و هزارۀ كشور با اجرای ترانه‌های شیرین و شیوای فارسی خویش به پیروزی رسیده بودند . این بار نیز آنان در این سبقت آواز و  موسیقی پیشگام هستند .هرچند همه 12 بهترین آوازخوان‌های خوب و صاحب‌ آواز و  لحن شیرین هستند ,ولی کار‌شناسان و اهل نظر بر اینند ,که بدون شکی این بار در بخش نهایی ازمون دو آوازخوان تاجیک کشور آرش بارز و داوود پژمان برای به دست آوردن عنوان «ستارۀ افغان »تلاش خواهند کرد .ولی به گونه‌ای ,که نمایندگان سازمان «انجمن خراسانیان »هنگام برگزاری محفل خاصه در كابول به افتخار راه یافتن این دو آوازخوان به ‌بخش 12 بهترین بیان کردند ,این دو اوازخوان با ویژگی ترانه خوانی و آواز بس فارم و  دل‌نشین خود به دل‌های دوست‌داران موسیقی فارسی راه یافتند و آنان درآینده نه تنها در محدودۀ صدا و موسیقی افغانستان ,بلکه در آسمان ناپیداكنار آواز و  موسیقی فارسی چون ستاره‌های بیمانند خواهند درخشید و دل‌های میلیون‌ها نفر را تسخیر خواهند کرد.

.دیری نگزشته ,درستی پیشگویی کار‌شناسان و اهل نظر ثابت گردید .در آزمون 11 بهترین ,که بار نخست داوران به دادن امتیاز‌ها به داوطلبان سر کردند ,آرش بارز و داود پژمان امتیاز پرّه آنان را ,که 40 است ,صاحب‌ گردیدند .به ویژه ,هنگامی که آرش ترانۀ «ما صلح میخواهیم» -   را ,که آهنگش را خود ایجاد کرده‌است ,سرایید ,تالار را موج قرسكزنی‌های بردوام و ندا‌های تحسین‌آمیز گویا تركاند .خود همان روز چون این ترانه را به فیس‌بوک گذاشتند ,در مدت جند ساعت بیش از 1700 نفر بننده آن را پسندید و به آن انقرب 500 نفر شرح نوشته  ,آن ترانه را یکی از آفریده‌های بهترین سال‌های اخیر در افغانستان خواندند .خواننده‌ای می‌نویسد : «الهی جهانگیر شوی ,بارز! درود بر مادری ,که تو را زاده‌است! »و بیش‌تر آنان خود به آرش بهای بلند‌ترین را داده‌اند .به نوشتۀ بینندۀ د‌گر ,در تاریخ جشنوارۀ «ستارۀ افغان » تا امروز چون آرش و  داود آوازخوان‌هایی ,که سبک و  روش خاص ترانه خوانی را دارند و صاحب‌ آواز بی‌مانند هستند ,در عرصه هنر پیدا نشده بودند .ولی ,به گونه‌ای که گفتیم ,سرنوشت پسین آوازخوان‌ها را رای دادۀ بینندهگان  حل خواهد کرد و ا‌گر آنان به هنر آوازخوان‌ها قضاوت عادلانه كنند ,در ‌بخش نهایی ازمون به احتمال قوی ما شاهد سبقت آرش و  بارز خواهیم گردید ,که یکی با روش پاپ می‌خواند و  یادی از احمد ظاهر بزرگ می‌کند و د‌یگری به سبک مردمی ,که ما را باز به فرهنگ باستانی و به گفتۀ خود داوود ,در زیر گرد و  خاک تاریخ ماندۀ تاجیکان می‌برد ,که آن را داوود دوباره به مردم کشور هدیه می‌کند .

«ستارۀ افغان »

و ما-- ورارودیان

شاید بعضی خوانندگان ما بپرسند ,که ما  ,مردم تاجیکستان و همه ورارودیان چرا به این جشنواره حالا چنین توجهی می‌کنییم و این کار پیش‌تر به مشاهده نمی‌رسید .پاسخ به این پرسش را شاید تا جای خود شما ,خوانندۀ بارك سنج ,از نوشته‌های بالا پیدا كردید .بلی ,افغانستان كشور همزبان و همتآریخ و  هم‌فرهنگ ماست و هر یک رویداد مهم این کشور ,به شمول رویداد‌های فرهنگی آن ,برای ما ,تاجیکان ورارود جالب و ارزشمند است .ببنید ,هرچند به درگذشت احمد ظاهر 35 سال شده ,ولی صدای این هنرمند ناتکرار همانا در کشور ما و در بین همه تاجیک و  فارسی‌زبانان جایگاه خاصه دارد .و یا کارنامۀ تاجیک بزرگ ,سپهسالار نامور احمدشاه مسعود برای هر یک تاجیک آشنا و مایۀ افتخار بی‌مثل است .حالا تنها ذکر نام شخصیت‌های سر‌شناس این کشور ,که ‌زادۀ خاندان تاجیک هستند ,صفحه‌های زیادی را می‌خواهد .آخر در این کشور ,که پارۀ خراسان بزرگ است ,بیش از 12 میلیون تاجیک زندگی می‌کند ,که این انقریب دو برابر تاجیکان تاجیکستان است .سرنوشت آنان ,تاریخ و  فرهنگ و  رسم و  رسوم آنان ,البته ,یک پاره فرهنگ و تآریخ امومی تاجكی و امومی فارسی است و از این نگاه برنامۀ «ستارۀ افغان »هم ,که در آن اساساً ترانه‌های فارسی می‌خوانند ,برای ما ارزشمند و جالب است .البته ,همه ترانه‌های فارسی برای ما چون شكر شیرین است .ولی باید گفت ,که در این جشنواره بارها و  بار‌ها ترانه‌ها از اشعار آدم الشوعر ا ابو ابد لله رودکی تا سروده‌های لایق بزرگ هم صدا داده‌اند و همچنین آهنگ‌های دل‌نشین دلیر نظر و  شادروان آدینه هاشم و د‌یگر آوازخوان‌های نامدار تاجیکستان از جانب آوازخوان‌های جوان افغانستانی زمزمه ‌گردیده اند ,که این برای ما باز هم خوشایند است.  همچنین ترانه‌های آوازخوان‌های شناخته‌امان جوره‌بیک مراد,شادروان ظفر ناظم ,زندیاد کرامت الله قربان ,منیژه دولت ,نگینه امانقولاوا  ,شبنم ثرییا ,نگاره خالاوا ,میهرنگار رستم ,جانبیك مراد و ده‌ها نفر د‌گر به هوا‌داران موسیقی در افغانستان پسندند و  به ما ,ورارودیان سردو و  آهنگ‌های امرجان صبوری ,خانم محوش ,فرهاد دریا ,هنگامه,شادروان‌ها ظاهر هویدا ,ساربان ,اهمد ظاهر ناتکرار بس گوار‌ا و  دل‌نشینند .چون ما چنین رابطه تنگاتنگ فرهنگی با همه مردم این کشور داریم و  با تاجیکان آن جا عضو یک خاندان و پاسدار زبان و فرهنگ یگانه ایم ,میسزد ,که بكوشیم ,تا ما بتوانیم ,برنامه‌های لتویزیونی همد‌یگر را بدون مشکلات ببینیم .چون حالا هیچ به تلویزیو ن مشترک فارسی دست نمییابیم ,حدّ اقل توانیم ,که با هم تبادل برنامه‌های فرهنگی بكنیم .یا تاجیکستان می‌توانست به جای برنامه‌های فوتبال و  نمایش فیلم‌های روسی تلویزیون‌های روسیه یک شبكۀ خویش را به برنامه‌های تلویزیون‌های هم زبانان امان در افغانستان و  ایران و شبکه‌های تلویزیوانی فارسی در امریكا‌ و  اروپا اختصاص می‌داد ,تا با این راه بس نیکو ما چنین برنامه‌های جالب ,مانند «ستارۀ افغان» -   را به گونۀ مستقیم تماشا کرده ,به هم نزدیک‌تر می‌شدیم ,همد‌یگر را حوبتر میشناختیم و درک می‌کردیم ,که ما همه برادر و  خواهریم و هیچ احساس بیگانگی نداریم و سیاست‌ها و بیگانپروری‌ها و نامستقلی‌ها بودند ,که ما را از هم دور نگاه میداشتند… ما دام که ما در زمان جهانی‌شوی برای حفظ زبان و  فرهنگ و هویت خویش به همگرای  نیاز داشته باشیم ,چنین هم‌گرای  ,پیش از همه ,البته ,باید با همزبانان و همملتان امان در سراسر گیتی باشد ,نه با کشور‌هایی ,که فرهنگ و  زبان و تاریخ بیگانه دارند و  ما را با سخنان دروغین «شریک استراتژی » مطیع و بردۀ خویش كردنی اند. .

چرا  «ستارۀ افغان" ؟»

ولی در مورد این که این جشنواره را «ستارۀ افغان » نام کردند ,هنوز از آغاز آن بحث‌ها صورت گرفته بود و حالا نیز آن ادامه دارد .به اندیشه بیش‌تر آنانی ,که جانبدار «ستارۀ افغان » نامیده شدن جشنواره هستند ,«افغان» واژه ی است ,که به همه افغانستانیان ارتباط می‌گیرد .ولی گروه د‌گر به این اندیشه مخالفند و می‌گویند ,که واژۀ «افغان» همیشه افاده ‌کنندۀ یک معنی ,یعنی پشتون است و از این نگاه «ستارۀ افغان » نامگذاری شدن این جشنواره هم، چون همه مردم این کشور را «افغان » نامیدن , درست نیست .ا‌گر به تآریخ و  فرهنگ و مردم کشور بنگریم ,به خوبی احساس می‌کنییم ,که جانب‌داران گروه دوم حق بجانب اند .زیرا تاریخ این كشور بیش‌تر با مردم تاجیک و د‌یگر اقوام غیر پشتون بستگی دارد و  فرهنگ آنان در جامعه نقش بیش‌تری دارد .همچنین افغانستان کشور بسیارملت است و در این کشور یگان قوم اکثریت نیست ,تنها این جا زبان اکثریت هست ,که آن هم نه زبان پشتو  ,بلکه زبان  فارسی است ,که زبان اصلی تاجیکان و  هزاره‌ها و چند اقوام د‌یگر کشور است

پرامون واژۀ افغان و همچنین نام جشنواره وقت‌های اخیر بحث باز هم داغ‌تر شد و حتی آن سبب‌گار گردهمایی‌های اعتراضی بی‌مانند تاجیکان در شهر کابل و بعضی ولایات کشور ,از جمله ولایت غور گردید .زیرا تقریباً یک ماه پیش دو قوم‌گرا - - جینرال طاقت و اسماعیل یون در گفتگوی تلویزیونی"  ژوندون" در حقّ تاجیکان و د‌گر اقوام غیرپشتون سخنان توهین‌آمیز بیان کردند و آنان پشتون‌ها را قوم اساسی کشور و اقوام د‌یگر را آمده از خارج وحطی …حرامی اعلان کردند .چنین سخنان ,که در كشور از این پیش هم با شیوه‌های گوناگون از زبان وقومگرایان پشتون نه یک بار و  دو بار صدا داده بودند ,این بار کاسۀ صبر تاجیکان و غیر پشتون‌ها را لبریز ساخت و هزاران نفر با شعار‌های «ما افغان نیستیم! »به میدان‌ها ریختند .افغان بودن یا نبودن شهروندان کشور همچنین در راسانه‌های گروهی و در دنیا مجازی به گونه وسیع مورد بررسی قرار گرفت و در فیس‌بوک حالا نیز ده‌ها مطلب و لوحه و  نوشتجات «ما افغان نیستیم!» ,«افغان= پشتون! » به چاپ رسیدند .در این نوشته‌ها شهروندان با دلیل و  ارقام ذکر می‌کردند ,که در کشور بسیارملت چون افغانستان نمی‌توان همه مردم را با نام یک ملت ,یعنی افغان(پشتون )یاد کرد و این جا ملت‌های تاجیک ,افغان( پشتون) ,هزاره ,ازبک ,ترکمن ,نرستانی ,بلوج ,پشه ی و غیره زندگی می‌کنند .عکس و سایه این بحث‌ها و جنجال‌ها تا جای حتی به جشنوارۀ «ستارۀ افغان » افتاد .در آغاز دست‌اندرکاران این جشنواره ترانه‌ای را ,که در آن از افغان یاد می‌شود ,به برنامه وارد کردند و آن را شرکت‌کنندگان ازمون 12 بهترین به گونه گروهی سراییدند .ولی در خود آغاز جشنواره سرایندۀ خوش آواز داوود پژمان ,ترانۀ « بوی جو مولیان آید همی…»  استاد رودکی را زمزمه کرده ,همگان را به یاد بخارای شریف برد…ثانیآ , برای تاکید نماینده قوم هزاره بودن خویش آوازخوان خوشسلیقه اناهتا الفت همیشه با لباس خاص هزاره‌ها به صحنه میبراید و بیش‌تر ترانه‌های فارسی با شیوه هزارگی میخواند… و حتی سهراب الیار ,که از قوم ازبک است ,در ترانه اخیر خویش آهنگ در ازبکستان مشهور را با کمی دیگر کردن مطن خوانده ,گفت ,که « من فرزند اوزبكم» ,که همه این اشارها ی است بر این که آنان افغان نیستند…

از این نگاه ,به اندیشه نگارنده و هم تاکید خود تاجیکان این کشور باید به نام جشنواره تجدید نظر کرد و آن را «ستارۀ افغانستان » نامگذاری نمود ,تا آن ستاره‌ای ,که در آسمان موسیقی و اوازخوانی کشور پیدا می‌گردد ,به یک قوم جداگانه  ,یعنی پشتون متعلق نگردیده ,ستارۀ همه مردم کشور ,یعنی افغانستان شود .از سوی دیگر ,به گونه‌ای ,که گفتیم ,در 8 جشنواره پیشین باری هم به افغانها( پشتون‌ها )میسر نگردیده‌است ,که به پیروزی برسند و ستارۀ واقعی افغان شوند .در همه این جشنواره تاجیکان و یا هزاره‌ها دستبالا شده‌اند ,که این هم تا جای «ستارۀ افغان » نام کردن جشنواره را زیر پرسش می‌برد و بار د‌یگر به درست و  فراگیر بودن نام «ستارۀ افغانستان »دلالت می‌کند .