http://tajikam.com

Бознашр аз нашрияи “Ҳафта”
Мусоҳибаи Абдуқаюми Қаюмзод бо Мӯъмин Қаноат, Шоири Халқии Тоҷикистон
...сухан дигар арзиш надорад, одам қадр надорад. Дар ҳоле, ки ақли инсоният ончунон баланд рафтааст, ки дар кайҳон метавон зиндагӣ кард. Одам афсӯс мехурад, ки дар андешаву рафтори инсонҳо хуруфот у таззод бештар пайдо шудааст истода аст ва рӯз то рӯз бадтар шуда истодааст. Гумон мекунӣ ҳамаи кори дунё ба нуқтаи охираш расидааст, қиёмат қойим шудаистода аст.ман дигар коре аз дастам намеояд, зӯрам на­мерасад. Он кореро, ки то ҳоло анҷом додам, дар эҷодиёти ман таҷассум ёфтааст.
Пойтахт бе ҷанг ба дасти нерӯе афтид, ки таҷрибаи таърихии давлатдорӣ надоштанд: -мардумӣ ва деҳотӣ буданд. Маърифати давлатдорӣ надоштанд.

Сӯҳбати мо бо устоди сухан Мӯъмин Қаноат, дар манзили зисти эшон доир гардид. Аз ин пеш низ чанд навбат бо ин марди воқеан хирадманд ва мутафаккири барҷаста сӯҳбатҳо доштам. Ва ҳар боре бо ӯ сӯҳбат кардаам, як ҷаҳоне тозаро, як дунё ҳарфу сухани дигарро барои худ кашф намудаам. Устод Мӯъминшоҳ, ки суханварони мӯътабаре чун шодравон Лоиқ ва устодон Бозор Собиру Гул­рухсор бар устодӣ ва муалли­мии ӯ қоиланд, дар ҳақиқат ганҷ ва кони сухану ҳикмат аст. Аммо ӯ бо ин ҳама виқору салобату шаҳомате, ки дорад, хеле кам ҳарф мезанад, манзурам дар мат­буот аст. Вале вақте пешаш рафтед, бо нафаре рӯбарӯ мешавед, ки аз ҳама ҳаводис ва ҷараёноти давру бар ба хубӣ воқиф аст. Ин бор низ устодро ҳамон тавре ки ҳар бор медидам, солору ботам­кин вале бошукӯҳу хушҳарфу сухан дарёфтам. ӯ ҳарфу суханро аз он оғозид, ки дар борааш умдатан ононе фикру андеша мекунанд, ки исма­шон Рӯшанфикр ва ишқашон миллату мардум аст:
-Як фикр ҳамеша маро азият медиҳад, милате, ки намунаи ав­валлин ва беҳтарини маданияту фарҳангро чӣ дар рисолати па­ямбариву ойини ростин, чӣ дар илму адабиёт ва ҳунарҳои зебо ва ҳам дар ахлоқи башардӯстона ба ҷаҳониён дод ва водор кард, ки бисёриҳо аз ӯ ибрат гиранд ва ги­рифтаанд, имрӯз чизе надорад. Мо тоҷикон ҳоло чизе надорем, ки ба ҷаҳониён пешниҳод кунем. Ди­гар мо наметавонем ҷаҳонро дигар кунем. Андешаи башариятро мо ди­гар карда наметавонем.
Дар ин марҳила ягона коре, ки мо тоҷикон карда метавонем ин аст ки аввал дар дохил бояд бо ҳам бошем, якнавъ бахшояндагӣ бояд дошта бошем, касе иштибоҳе карда бошад, бубахшемаш, дар ҳамдастӣ коре бикунем, каме ҳам бошад аз бузургманишӣ даст бикашем, ба хо­тири онки мо дигар аз аҳди бузурго­не чун Зардушту Рӯдакиву Синову Фирдавсиву Ҷомӣ нестем, ҳарчанд он тамаддун дигар пора- пора шу­даву вуҷуд надорад! Аммо имрӯз ҳам бо вуҷуди тикка-тикка шуданаш онро таҷзия карда истодаанд.
Мардум ҳеҷ андеша намеку­нанд, ки имрӯз Урупо якпорча шуда истодааст? Чаро? Бо ин ҳама ҳамон техникаву технологияи навтарине, ки дорад, чӣ сабаб шуда, ки рӯ ба якпорчагию муттаҳидӣ оварда ис­тодааст ? Ҷавоби мустақим ин аст, ки Урупо чизе надорад, аслан ҳиччӣ надорад:- на захоири табиӣ, на ман­баъи об, на ангишт дорад. Ягона чизе, ки дорад ин мавқеи ҷуғрофиаш асту як андоза андешаҳои озод! Барои нигоҳ доштани ҳамин нерӯи мавҷуда инҳо иттиҳоду якпорчагӣ карданд! Якпорчашавии онҳо ба хотири оҳиста- оҳиста хурд карда­ну то дараҷаи зарра расонидани Ориёи Бузург аст! Тоҷикистону Эро­ну Афғонистон-Ориёно! То андозае, ки тавонистанд ба ҳадафҳояшон расида истодаанд: -Эронро сад пора карданд, Тоҷикистонро ҳам 10 пора карданд. Манзурам аз ин ҳарфҳо инаст ки ин ҳама тало­шу ҷараёнҳоро онҳо танҳо барои наҷоти худашон мекунанд. Мавқеи аввалаашонро мехоҳанд пайдо ку­нанд. Амрико бо Урупо мувофиқ нест, инҳо низ манфиатҳои ху­дро доранд, ки ин мавзӯи сӯҳбати алоҳида аст.
-Мо 70 сол дар таркиби Шӯравӣ будем, аммо тӯли ин беш аз бист соли Истиқлолият то кадом андоза тавонистем пешрафт кунем?
-Иттиҳоди Шӯравӣ як давла­ти абарқудрат буд! Ҳам мардумӣ буд, ҳам диктатура дошт, ҳам фақирпарвару сағирапарвар буд. Аз кулли мамлакатҳои ҷаҳон беҳтару пештар буд. Бо вуҷуди ин гуна як сохтори давлатдории бартар суқут кард ва сабаби инқирозаш ҳам ҳамон якфикриву якандешӣ буд, ки барои аксарият таҳмилӣ буд,
Одам бояд истиқлоли фардӣ дошта бошад, дар тафаккуру ан­деша бояд озод бошад. Вақте истиқлол ба даст даровардӣ онро нахуст нигоҳ бояд дошт ва дигар инки аз он ба ваҷҳи аҳсан истифода бурдан лозим аст.
Замоне, ки мо истиқлол ба даст овардем, ҳизбҳои мо, он нерӯҳои сиёсӣ, ки дар раъс ва раҳбарияти кишвар қарор доштанд, андешаи собиқашонро натавонистанд нав кунанд. Дар ҳамон мавқеи авва­лаашон истоданд, боқӣ монданд. Коммунистҳо нахостанд назара­шонро нав кунанд ва онҳое, ки ҳамроҳи онҳо буданд-роҳбарияти мамлакат низ. Ҳатто таҷрибаи Чинро пеши назар наоварданд, наомӯхтанд, ки онҷо ҳоло ҳам коммунистҳо сари қудратанд, ле­кин он қадар таҳаввуле ба вуҷуд оварданду пешрафт карданд, ки бозори кулли ҷаҳонро соҳиб шу­данд! Тавонистанд, аммо марду­ми мо натавонистанд! Демократҳо ҳам намедонистанд, ки принсипҳои демократӣ чисту чиро дар бар ме­гирад. Инҳо шаклҳои демократияро хуб наомӯхта буданду намедони­станд, ки дар Урупо чӣ шакл асту дар Индонези чӣ тавр. На омӯхта буданду на медонистанд. Инҳо ба шиорпароканӣ, ба ҳарфу ҳиҷобозӣ машғул шуданд.
Мавзӯи адабиёту эстетикаро гирифтанд на бедориву ҳушёриву озодиро! Охир демократия илм аст, ҷаҳонро ҳамту бо мусиқиву рақсу бозӣ дигар кардан намешавад! Хул­лас, онҳое, ки ба майдон омаданд, аз чизе огаҳ набуданд.
Мавқеи ҷуғрофиамон низ нақши муҳим дошт. Он нерӯҳои исломие, ки доштем аз ҳар ҷиҳат бедор ва фаъол шуданд. Инҷо низ аз онҳое, ки аз илми Ислом кам хабар доштанд, аз муллоҳои одӣ сӯиистифода карданд. Мардумро барвақт ба майдонҳо кашиданд. Ҳатто Тӯраҷонзода чанд бор ба­ромад карда даъват кард, ки мо омода нестем, ҳоло барвақт аст, 11 дар 100- ҷомеа моро мефаҳмаду халос! Аммо ҳарфи инкасро ҳеҷ кас гӯш накард…Тамоми корҳои рӯзгор мондагӣ, мардумро таҳрик доданду оварданд ва майдоншинӣ карданд. Ин бас набуд, ки боз май­дони «Озодӣ»-ро ташкил карданд. Он вақт ман дар Маскав, дар Шӯрои олӣ кор мекардам, гоҳ- гоҳ, ки ташаннуҷ эҷод мешуд, меомадам. Аммо инҷо маро одами замони шӯравӣ ҳисобида қабул накарданд, яъне онҳое, ки чизе аз дипломатияю сиёсат мефаҳмиданд, аз майдонҳо ронданд, нагузоштанд ҳарфашонро гӯянд. Онҳое, ки чизеро намедо­нистанд ба майдонҳо омаданду ниҳоят ҷанги дохилӣ шурӯъ шуд..
Баъди ҷанги дохилӣ ягон кас мардумро ба ҳам оварда натаво­нист. Ҳаракати «Ваҳдат» ташкил шуд , ман раиси Кумитаи иҷроя ва муовини раис интихоб шудам. Эмомалӣ Раҳмон раиси ин ҳаракат буд. Панҷ сол кор кардам , мардум­ро ҷамъ кардем, як коре шуд, ки онро метавон ба «гургоштӣ» нис­бат дод. Яъне зоҳиран оштӣ шу­данд аммо дар асл на ин гурӯҳ ба он гурӯҳ бовару эътиқод дораду на онаш ба дигарӣ.
Вакте ки Созишномаи ризо­ияти миллӣ ва истиқрори сулҳ дар моҳи июни соли 1997 даар Маскав миёни ҳукумат ва мухолифин ба имзо расид, аз Афғонистону Эрону Русия мардум ба Ватан баргашт. Ҷомеаи ҷаҳонӣ ба мо таваҷӯҳ зоҳир кард ва қарор қабул кард:- Акнун ки сулҳу ризоият ба миён омад, ба инҳо кӯмак кунем, пешрафт кунанд. Ҳамин тавр ёрдам доданро шурӯъ карданд ва оғоз шуд: -сохтани роҳҳо, шикофтани нақбҳо, сохтмо­ни биноҳо,нерӯгоҳҳо, яъне давраи созандагӣ шурӯъ шуд. Душанбе ҳам пас аз ҳамин муоҳида нафаси озоду осуда кашид ва шурӯъ кар­данд ба бозсозӣ ва ҳоло оҳиста- оҳиста ба яке аз шаҳрҳои замонавӣ табдил мешавад.
Сулҳ бошад, оромӣ бошад, мар­дум метавонад обод кунад, офарад, ихтироъ намояд, зеро мо аз азал, азалӣ аҳли фарҳангу фарҳангофар будему ҳастем. Ҳамин тариқ корҳои хубе дар ин миён ба иҷро расид, вале чизи асосие, ки ҳадафи мо буд- Инсонсозиро фаромӯш кар­дем, инсонро насохтем, дар кадом ҳолате, ки буд то ба имрӯз ҳамон тавр боқӣ монда аст. Дар шууру ан­дешаву фарҳанги мо таҳаввулот во­рид нагардид! Илми мо натавонист инсонро такон диҳад. Чаро мо ната­вонистем? Чаро мо наметавонем? Решаву асли ҳама камбуде, ки до­рем, дар ҳама ришта, ин надоштани инсони замонавӣ аст!
-Дар бораи гургоштӣ гуфтеду онки мо натавонистем аз сулҳи ба дастомада манфиати дилхоҳ ба даст орем, яъне ҳамон эътимоду бовари тарафайн ҳосил нашуд...
-Дар давраи ҷанги шаҳрвандӣ иттифоқи аҷибе рух дод ва чӣ анге­зае дошт, ки ростӣ то ҳол дар бораи он андеша мекунам. Ин ҳам бошад муҳоҷирати ом ба зодгоҳи худаш, пойтахтро партофта фирор кардан. Раштӣ ба сӯи Рашту помирӣ ба Ба­дахшон, хуҷандиҳо ҳатто ҳукуматро раҳо карданду рафтанд. Ин як таҳаввули бисёр аҷиб аст. Илми ҷомеашиносӣ ва сиёсатшиносӣ ҷомеашиносони мо ҳамин равандро таҳлил накардаанд. Аз ҳама чизи бад ҳамин буд. Вақте ҳама фирор карданду рафтанд, инҷо холӣ монд. Инҷоро нерӯҳое соҳиб шуданд, ки таҷрибаи давлатдорӣ надо­штанд. Роҳбарияти таҷрибадоштаи даврони шӯравӣ ҳама фирор карданд. Онҳое, ки дар замони шӯравӣ таҷриба доштанд, раф­танд. Роҳбарияти Тоҷикистон дар дасти помириҳову қаротегиниҳову хуҷандиҳо буд. Ҳамаашон фирор карданд. Инҷо ҳеҷ кас намонд.
Кӣ ангеза дод, ки онҳо фирор карданд? Иллати инро бояд пайдо намуд. Пойтахт бе ҷанг ба дасти нерӯе афтид, ки таҷрибаи таърихии давлатдорӣ надоштанд: -мардумӣ ва деҳотӣ буданд. Маърифати давлатдорӣ надоштанд. Инҳо чӣ кор карданд, аз дигар гурӯҳҳо ба идораи давлат гирифтанд, ҳамчу мушовиру маслиҳатдеҳу роҳнамо. Ман ҳам бу­дам ва то ҳоло дар гурӯҳи машвара­тии Ҳукумат ҳастам, аз таҷрибае, ки дорам роҳи наздиктарину бехафв­таринро нишон медиҳам.
-Дуруст аст ки неруҳои ҳукуматро гирифта таҷрибаи давлатдорӣ надоштанд ва ин як камбуди ҷиддӣ дар амри эъмори давлат барои тоҷикон дар давро­ни истиқлол буд. Аммо, баъди гу­зашти бисту чанд сол тафаккури раҳбарияти мо дигар шуд ё хайр? Номаи охирини шумо ва чанде ди­гар аз равшанфикрони ҷомеа ба раисиҷумҳур дар иртибот ба қазияи Зайд Сайидов ба эътибор гирифта нашуд..
-Зайд Сайидро ман аз наздик намешиносам, ҳамагӣ се дафъа дидааму халос. Шахсан барои ман мавриди тавваҷӯҳ буд, ки як одам тавонистааст ин қадар ободкориҳо кунад. Ҳайф аст ки ҳамчунин инсон дар зиндон нишинад дар ҳоле ки метавонад боз ҳам обод кунад, со­зад, офарад.
Моҳи ноябр дар Маскав будам. Владимир Путин фармонеро ба имзо расонид, ки пас аз як ҳафтаи он 25 ҳазор зиндониро озод кар­данд, аз ҷумла онҳоеро ки барои озодандешиву назари дигар до­штан зиндонӣ шуда буданд. Ҳатто баъзе зиндониҳое, ки дар Фарон­са паноҳанда буданд, онҳоро ҳам озодӣ доданд. Дар ҳамин марҳала мо ҳам ин номаро навиштем, ки Соли нав асту маврид ва фурсати бахшояндагист. Владимир Путин 25 ҳазор нафарро озод кард, ба ҳамин хотир , шояд ки ин амали Путин таъсир расонаду ба назар гиранд, нома навиштем. Бубинед ҳоло Пу­тин дар ҷаҳон шахсияти аввалин аст! Вале он қадар хоксору заминӣ аст, ки ҳатто вақте ба толор меояд, намефаҳмӣ, ки аз куҷо омад? Бе ягон ҳамҳамаву дамдама.
Зайд воқеан барои Тоҷикистон хидмат кард. Касе баробари ӯ бино бунёд накардааст, бо ин қадар зебо­иву шаҳомат! На ҳукумат ва на каси дигар ба ин поя сохта наметавонад.
Мутаассифона сохторҳои қудратӣ табиатан як навъ кинава­рию кинатӯзӣ ҳам доранд. Аз ин ҷо буд, ки гуфтем чун инҳо ки ин қадар сахт мегиранд, шояд Прези­дент бахшояндагиву меҳрубонӣ на­мояд…бахшидан дар кулли ҷаҳон мавҷуд аст ва аз фазилатҳои би­сёр ҳам олии роҳбарону раисони раиятпарвар маҳсуб мешавад! Дар ҳар сурат ҳоло ҳам умедамонро накандаем. Шояд дар Соли нави худамон –Наврӯз як кори хайре, неке анҷом дода шавад . Онҳое, ки барои Тоҷикистон хидматҳои арзан­да карданд, дар зиндонҳо зиёданд. Ҳатто одамоне, ки дар вақташ ба Президент хеле наздик ҳам буданд, шахсан амнияти ӯро таъмин наму­данду гоҳе барои давлату ҳукумат ҷонбозиҳо низ кардаанд ва аз эҳтимол дур нест, ки бо дасисаи гурӯҳе нишастаанд…
-Ба назари шумо мушки­ли роҳбарияти имрӯза чист? Бархеҳо мегӯянд, ки такяи зиёд ба ҳаммаҳалҳо ва аз шумори онҳо таш­кил кардани ҳукумат ва низ ҷалби наздикон ба мақомоти раҳбарӣ аз иштибоҳҳои ахири роҳбари давлат аст.
Дар ин марҳила Президент нерӯҳои дигарро низ гирд овард. Сарвазир ва раиси Академияи улум аз Хуҷанд оварда шуд. Вале ба назари ман усули давлатдори­ро дигар кардан даркор. Аз куҷо меореду намеоред ҳоло ин муҳим нест, муҳим он аст, ки дар доираи конун амал намоянд! Аз усули давлатдорӣ бояд шиносанд, ки ин миллати оддиву содда нест, ба умеди ташвиқу таблиғ намешавад дигаронро фиреб дод. Чи хеле гуф­там ман дар Маскав будам ва онҷо чор рӯз истодам. Дар маҷлиси Пу­тин пурра то шаб ширкат варзидам. Натиҷаи хубе барои кишварҳо СНГ аз ҷумла Тоҷикистон хоҳад дод. Як рӯзи дигар истодам ба хотири ширкат дар ҷаласаи тантанавии бахшида ба 85- солагии зодрӯзи Чингиз Айтматов, нависандаи номвари Қирғизистон . Дар ҳамин маҷлис мо чор тоҷик суханронӣ ва гузориш кардем. Барандаи қисми фарҳангии барнома тоҷикдухтари мо Хуршедабону Ҳамроқулова буданд. Раиси умумии ҷаласа Михаил Синелников буд.Ноҳиди Зайналпур бо навоҳои дилошӯби ориёӣ маҷлисро хеле гарм кард, ки ҳама ба по хеста кафкӯбӣ карданд. Роҳбари ҷаласа баъди Зайналпур эълом кард, ки аз Бухоро дастаи муғанниёну мутрибон ва раққосон омадаанду онҳо оҳанги “Мавригӣ” иҷро мекунанд. Инҳо мавригӣ ме­хонанд. Дигар ҳама мутаваҷҷеҳ шуданд. Аксарияти аҳли толорро туркзабонҳо ташкил карда буд.Мо форсизабонҳо як даҳ нафар будем. Хуб бухороиҳо мавригиро шурӯъ карданд, раққосаҳои шаҳлочашму оҳунигоҳи бухориву самарқандии узви ин даста ба рақс пардохтанд. Матни суруду оҳанги мавригӣ, ки тоҷикӣ аст мо роҳат гӯш кардем вале бақияи аҳли толор миш-мишу фиш-фиш мекарданд, ки ин чи тур аст? Ба кадом лаҳну шева аст ин суруд? Хуллас, ба Синелников, раиси ҷаласа аз толор хатча фири­стоданду гуфтанд, ки бухороиҳо чи хонданд, ки мо нафаҳмидем. Си­нелников гуфт, ки сурудҳои мавригӣ ин сурудаҳои эрониҳои Бухоро аст, ки нусхаи он бо номи Чорзарб танҳо дар Тоҷикистон аст. Хулоса ҳамин маҷлиси ёдбуди дӯсти бузурги қирғизи ман Чингизро дар Маскав мо тоҷикҳо гарм кардем.Мардум ҳама дар ҳайрат уфтода ва аз фарти иштиёқи зиёд ба тоҷикҳову фарҳанги тоҷикҳо моро ба банкет (зиёфат) даъват карданд, ки ман гуфтам узр, инҷо бачаҳои тоҷик дар як тарабхонаи назди Майдони сурх як пиёла чой кардаанду маро онҷо ба навор ҳам мегиранд.
Яъне тоҷикон, агарки афро­ди арзандаву сазоворашон дар ҳар маҳфилу маҷлисе ҳатто дар он лаби дунё фиристода шаванд, ме­тавонанд ҳунару санъати баландро ба намоиш бигзоранд. Метавонанд барандаи тамоми ҷоизаҳо ша­ванд, дар тамоми ҷаҳон маданияту фарҳангамонро муарифӣ намо­янд, аммо дар инҷо намегузоранд. Агар ин нафрон, ки он маҳфилро гарм карданд ба ватани худ ба Тоҷикистон оянд, шароиту имкони­ят намедиҳанд.
-Пас аз навиштани нома ба номи раиси ҷумҳур ба шумо ягон хел ҷавоб омад?
-Не, аслан хомӯш буданд, ҷавобе надоданд. Шояд дер расида бошад.
-Мегӯянд, ки солҳои пеш ҷойгоҳи Мӯъмин Қаноат хеле баланд буд ва Шумо дар аксари маҷлисҳо ширкат меварзидед, аммо имрӯз мебинем мақоми шу­моро намешиносанд ва торафт шу­моро аз майдон берун мекунанд, сабабаш чӣ бошад?
-Мушкилӣ ин ҷост, ки ман дар баъзе масъалаҳо фикрамро ошко­ро мегӯям, чӣ дар маҷлис бошад ва чӣ дар матбуот. Аз гуфтани сухан ҳақ истиҳола накардаам. Ё инки фикрҳоямро ба мушовиронашон мерасонам, ки барои мисол ҳамин коре, ки мекунед, оқибаташ чандон хуб нест, саҳеҳ нет. Усули давлат­дории қабилагию қавмию хонаво­дагиро ман чандин бор навиштаму гуфтам, ки кори хубе нест, бас кардан дар­кор, айб аст, дар ҳоле ки мо худро давла­ти демократӣ, дунявӣ, иҷтимоӣ муарифӣ меку­нем. Ҳатто ин усули давлатдо­рии имрӯзаамон аз усули дав­латдории Сомо­ниён қафотар меистад! Дар Сомониён фео­дализми пеш­рафта буд, ин бошад феода­лизми ибтидоӣ аст! Аз давраи ғуломдорӣ ба феодализм ин­сон як марҳилаеро тай мекунад, ки мо дар ҳамон давра қарор дорем! Ин гапҳоро ки мегуфтем, хуш наме­ояд албатта. Дигар ҳеҷ кас ҷуръат намекунад, ки ин гуна ҳарфҳоро за­над. Вале нагӯед намешавад. Агар аз пайи ислоҳаш нашавем оқибаташ бисёр бад аст! Он қадар баде ҳаст, ки гуфтан мумкин нест! Худо нигаҳ дорад.
-Чаро дигар шоирону нависан­дагон, зиёиён мӯҳри хамӯшӣ бар лаб задаанд. Ин нишонаи тарс аст, хушомадгӯӣ ё чизи дигар?
-Фикр мекунам онҳо на ҷуръат доранд, на таҷриба доранд ва на шинохти ҷаҳонӣ доранд! Гапи онҳо ду пула арзиш надорад! Гапи маро ними ҷаҳон қабул мекунад. Гапи ман таъсир дорад, зеро маро ме­шиносанду медонанд. Барои ман манфиати миллат, бақои ин милати куҳанбунёд ва тамоми форсизабо­нони ҷаҳон дар мақоми аввал меи­стад.
Дар ягон шабакаи телевизионҳои Тоҷикстон маро нишон намедиҳанд! Қариб чор сол мешавад, вале ман тоқат ме­кунам. Бубинед дар шаҳри Волго­град мактаби рақами 52-ро ба номи ман гузоштанд! Дар инҷо бошад…. Дар онҷо ҷоизаи достони «Суруши Сталинград» -ро таъсис додаанд, ки ҳар сол дар маросими махсусе, ки барои мактаббачаҳои саросари ин вилоят доир мешавад ва ин до­стонро қироат мекунанд, инъому ҳадяҳо медиҳанд.
-Гуфтед, ки моҳи май боз ҳам Маскав меравам?
-Бале, дар ҳайати мушова­раи президенти Русия В.В.Путин ман ҳам аъзо ҳастам. Роҳбари бе­воситаи ман набераи нависанда Алексей Толстой -Владимир Илич Толстой аст. 9 май Маскав меравам ва як моҳ онҷо хоҳам буд. Қарор аст як медали бахшида ба ҳафтод солагии ғалабаи Сталинград дар Ҷанги Бузурги Ватаниро ба ман су­поранд. Дар ин маҷлис роҳбарияти ҳукумати вилояти Волгоград ва гурӯҳи ветеранҳои ҷанги Сталин­град ширкат меварзанд.
-Дар воқеъ афроди маъру­фу машҳури тоҷик дар ватани худ қадр надоранд, камтар тақдир ме­шаванд вале онҳое бологузару маҷлиснишинанд, маслиҳатдеҳу мушовиранд, ки миёни мардум ши­нохта нестанд.
-Охир, инҳо чӣ маслиҳат медиҳанд, чун чизеро намедонанд?! Ҳоло ин саволи шумо ба хотири ман як давра ё марҳалае аз гузаштаро овард. Соли 1948 Боймирзо Ҳайити чустӣ ҳаракатеро алайҳи шӯравӣ ташкил дод, ки мақарри он дар Мюн­хени Олмон буд. Ин ҳаракат дар барҳам задани шӯравӣ нақш дошт. Бубинед Уинстон Черчил, сарвази­ри Англия соли 1947 дар парламент суханронӣ карда гуфт, ки: -Ҷанги ҷаҳонӣ тамом шуд, аммо ҷанг да­вом дорад! Ҷанги сардро дар назар дошт ӯ. Пӯлод Толису Улуғзода ва то ба Маҳмудҷон Воҳидов қурбонии ҳамин ҳаракати Боймирзо Ҳайит шуданд! Ин ҳаракат то дер замон фаъолият дошт. Ҳайит, ки дигар пир шуда буд ба ҷойи худ муовин ме­кофт, албатта аз мардуми Фарғона. Дар яке аз сафарҳои Пӯлод Толис дар кадом як ҷашнвораи ҷавонҳо дар Берлин, чи хеле мешаваду бо ӯ сӯҳбат мекунад. Инро КГБ-и шӯравӣ мефаҳмад ва натиҷа ин шуд, ки То­лис нобуд гардид. Азиз Улуғзода, котиби комсомоли МГУ буд ва чан­дин забонро медонист. ӯро бурдан­ду ба ҷойи Ҳайит омода карданӣ шуданд, ки ҳаракаташон фурӯ аф­тод. Вале дар ин миён Улуғзода, бузургтарин нависанда ба азоби зиёд дучор шуд. Улуғзода бузург­тарин нависандаи тоҷик буданд, аз Айнӣ ҳам пурқувваттар, ҳамин одами бузургро шикастанд! Ман аз ҳамаи ин ҳаракатҳову ташкилотҳо бохабарам. Ё ҳамин чанд рӯзи пеш дар маҷлиси солонаи АУ иштирок доштам. Як кашфиёту навигарӣ дар илм нест! Ду рӯз беҳуда гузашт! Кай боз дар таърих президенти Акеде­мияро бо фармон таъин мекунанд?! Дар ягон ҷои ҷаҳон мумкин нест ин кор! Президенти Акедемияро бо раъйпурсии пинҳонӣ олимон инти­хоб мекунанд! Ин нафар дар илми ҷаҳонӣ бояд чеҳраи шинохташуда бошад! Масалан дар ҷаҳони имрӯза мисли Собит Неъматуллоев ҳеҷ кас нест, ягона аст дар риштаи худаш. ӯ марди рост ва ҳақгӯй аст.
-Шумо, ки аз раванду бофтҳои иҷтимоии мухталифи олам огаҳӣ доред, метавонед бигӯед, ки чаро дар мо як нафар, ки ба курсӣ соҳиб шуд, дигар раҳо кардан намехоҳад? Чаро дар Арманистон ин тавр нест, чаро дар Гурҷистон ин тавр нест? Аммо дар мо ...
Ин нишонаи шуури пасти омиё­на аст. Як навъ хурофот . Гумон ме­кунанд, ки президентӣ як мақоми аз ҳад баланд аст. Аслан ҳеҷ чиз нест. Ҳукумат аст, ки бояд кор кунад. Пре­зидент барномаи корро таҳия ва назорат мекунад. Дар кишварҳои дигар ҳукумат кор ва Президент назорату ислоҳ мекунад. Аммо ин хеле ки дар мо ҳаст... Зӯри ҳеҷ кас намерасад, ки агар ҳама кор дар дасти як нафар бошад, ҳатто вақт намерасад.
-Ояндаро чи гуна мебинед?
-Гуфта наметавонам, зеро мо комилан барои оянда омода не­стем, на зиёиҳо, на сиёсатмадорон, на мардум. Аз оқибаташ метарсам, ки як таркиш нашавад.Таркиши аз дохилу аз беруну аз атроф, оташфи­шон. Ин бисёр хатарнок аст, ки ҳам давлат ва ҳам миллат аз байн ме­равад. Аммо прогнози онро кас на­медонад, ки кай ва баъди чанд вақт иттифоқ меафтад. Пеш аз ҳама мо бояд ҳамин роҳи таркишро бубан­дем, ки миллату давлат аз байн на­равад! Ба хусус, ки агар маводди таркандаро аз хориҷа,аз неруҳои хориҷа оварданӣ бошанд. Пеши онро бояд гирифт.
Ин ки мегӯед маводди таркан­да, ин як рамз, тамсил аст.Магар не?
-Оре, ин идеология аст, равияҳои мухталиф асту.... роҳбандиҳо асту... хулоса фишорҳои гуногун аст... Бу­бинед, ҳамин ду ҳодисаи ахирро, ки бародарони озарӣ анҷом доданд. Катибаҳои форсии рӯи мақбараи Низомиро аз байн бурданд ва ҷояшро ба туркӣ доданд. Гӯю чав­гонро моли миллати худашон эълон карданд.... Аммо давлатдорони мо чӣ? Дар фикри гирд овардани хешу табору ҷамъ кардани сарвату пулу молу намедонам мошину хонаҳои боҳашамату ... Афсӯс, ки хеле маҳдуд ва хеле танганд ва инҷо ҳар кас барои худаш ва ба роҳи худаш, ҷавонмардӣ, мардӣ кам монда­аст...